La Provence
L'occitan, qu'es aquò ?
[par Cristòu Stecòli et Matiàs Vandembòs]

L'occitan e leis autrei lengas latinas

L'occitan es la lenga que se desvolopèt en Occitània, deis Aups a l'Ocean, dei Pirenèus au Lemosin, mentre que lo francés se desvolopava dins lei planas dau nòrd de França, de Touraine a la Valonia. Aquesta lenga es caracterisada per fòrça ponchs en comun ambé lei lengas vesinas au sud (especialament lo catalan), e partatja ambé lo francés que la disparicion de la terminason -o dau masculin (encara d'usatge en italian e en espanhòu per exemple).

L'Edat Mejana

L'occitan foguèt una dei promièras lengas literàrias en Euròpa. Ai sègles XIIen e XIIIen, èra la lenga de la poësia fins qu'en Anglatèrra, Alemanha, Itàlia e Portugau. Aquela renomada èra deguda a la riquesa de la poësia dei trobadors (mòt occitan que vòu dire "trobaire" de frasas bèlas e bònas), que suscitèron un molon d'adèptes dins l'Euròpa tota d'aqueu temps . Èra la lenga dei corts de Provença, d'Aquitània, de Lemosin, de Lengadòc e de Barcelona.

Après lo sègle XVIen

Fins qu'au sègle XVIen, l'occitan demorèt lenga d'administracion en parallèl ambé lo latin. Es ambé l'Edit de Villers-Côtterets, en 1539, que sortirà de l'usatge escrich, per lo tornar trobar qu'a la mitat dau sègle XIXen. Dins lo periòde que va dau sègle XVIen au sègle XIXen, l'occitan demorèt la lenga de cada jorn de la populacion. Mai lo ròlle de liame entre lei diferentas regions que la lenga de l'administracion jogava aviá disparegut, de diferéncias regionalas comencèron de se cavar, per arribar uei ai sièis grands dialèctes que son lo Provençau, lo Vivaro-Aupin, lo Lengadocian, lo Gascon, l'Auvernhàs e lo Lemosin.

Renaissença

Au sègle XIXen, quand dins l'Euròpa tota, leis identitats popularas commencèron de se voler exprimir, l'occitan conoguèt una renaisséncia literària. Fau mencionar per aquela epòca lo grand escrivan provençau , Frederic Mistral, Prèmi Nobel de Literatura per son òbra en occitan. De mai participèt a la creacion d'una escòla, lo Felibritge, qu'aguèt lo meriti de provesir un trabalh important sus la lenga d'aquela epòca (diccionnari) e d'inventar una faiçon d'escriure l'occitan, per remplaçar la notacion tradicionala de l'Edat Mejana qu'èra estada perduda despuei lo sègle XVIen. Fau pas oblidar tanpauc Aubanèl, Romanilha, Gelu en Provença, Jansemin a Agen, Mir a Carcassona, Palai a Pau, Besson en Roèrgue, etc...

Lei temps modèrnes

Es après la guèrra de 14-18 que lo francés commença d'èstre parlat en Provença. Mai aqueu francés resta marcat per l'accent occitan (dich "accent dau miegjorn"), qu'es una caracteristica fòrta de nòstrei regions. La populacion èra d'aqueu temps majoritàriament bilinga. La literatura occitana contunha de se desvolopar ambé d'ecrivans coma Robèrt Lafònt e Pèire Pessamèssa, en Provença, Max Roqueta e Joan Bodon en Lengadòc, Bernat Manciet en Gasconha, Michèu Chapduèlh e Marcèla Delpastre en Lemosin, e ben d'autrei. D'una part, una grafia novèla, elaborada a partir de la lenga communa de l'Edat Mejana va permetre de melhorar la comprension entre lei dialèctes. D'autra part, leis autors occitans s'empararàn de totei lei subjècts dau monde modèrne, en parlant dei camps de trabalh en Alemanha, de la liberacion sexuala, de l'exòdi rurau, de la descolonisacion, mai tanben dau reculament de la lenga.

L'occitan uei : reculament, escòlas, Rap.

En efèc, despuei la fin deis annadas seissanta (un pauc pus d'ora en Provença), lei dròlles de parents parla-occitan aprenon pas mai la lenga de sei parents. Es la consequéncia d'un lòng trabalh de devalorisacion sociala de la lenga menat despuei lo sègle XIXen per leis institucions francesas, mai tanben la consequéncia de la diminucion de la populacion rurala (majoritàriament parla-occitan fins qu'a uei), que se vei cada còp mai coma una minoritat que se deu integrar au monde dei vilas, en oblidant fins qu'a sa lenga pròpria. La television regionala presenta ren qu'una oreta en occitan cada setmana ("Vaquí" en Provença, "Viure al Pais" en Lengadòc).

En reaccion se desvolopan d'escòlas bilingas (lei Calandretas), que jà mai de 1000 pichòts de 3 a 11 ans i son escolarisats. Leis enfants son l'enjòc principau per lo futur de nòstra lenga. Un setmanier (La Setmana) -entrepresa de pressa privada- n'es jà a sa tresena annada. Fau tanben citar una quantitat de revistas mensualas, coma Prouvenço d'Aro, Aquò d'Aquí, Occitans!, etc.

Enfin, un certan nombre de gropes musicaus se son emparats deis estiles recents coma lo Scat ò lo Raggamuffin (Massilia Sound System, Nux Vomica en Provença) per n'en faire au còp un instrument de valorisacion de la lenga e de pedagogia. Fau notar lo cas extremament interessant d'un estile de Rap tornamai inventat a partir dau mestissatge de musicas traditionalas occitana e brasilenca (The Fabulous Trobadors).

Per deman ?

Mai existisson encara fòrça resisténcias conscientas e inconscientas a l'utilisacion de l'occitan en Occitània. Lo futur de nòstra lenga depend donc de l'imatge positiva qu'aurà. Nos podètz ajudar a desvolopar aquesta imatge positiva en vos interessant sus plaça au Provençau, emai foguèsse en charrant d'aquò ai provençaus que rescontraretz. Per vos ajudar, vos prepausam un lexic toristic de basi.

• orthographe classique (proche des autres dialectes)
• ou orthographe felibréenne (proche de la prononciation en Provence).

Culture Occitan Lexique